مخراجکاری یا مرصعکاری به تزیین و سوارکردن سنگ‌ها و نگین‌ها بر جواهرات و وسایل اطلاق می‌شود، این هنر در شاخه صنایع دستی و جواهر نگاری قرار دارد. در واقع به نصب نگین، فلزها و سنگ‌ها روی نقره، طلا، لباس‌ها و غیره مرصع کاری گفته می‌شود. این هنر جز حساس‌ترین بخش‌های طراحی جواهر هست و به طور معمول مواد اولیه آن سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی همچون زمرد، یاقوت و یشم هستند. ما در این مطلب به پاسخ سوالاتی نظیر مخراج کاری نقره چیست؟ و ابزار مخراج کاری چه هستند؟ می‌پردازیم.
مخراج کاری چیست ؟
مخراج کاری یعنی سوار کردن نگین بر روی انواع جواهرات و زیورآلات. این فرایند آخرین مرحله از ساخت جواهرات است و شامل چسباندن نگین و سایر تزیینات روی جواهرات مختلف از جمله زیورآلات نقره می‌شود. این هنر در ایران قدمت زیادی دارد، البته علاوه بر ایران در کشورهای دیگر نیز استفاده می‌شود. بد نیست بدانید علاوه بر زیورآلات روی اشیای هنری، پوشاک سلطنتی، ظروف هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. امروزه بیشترین کاربرد مرصعکاری در صنعت طلا و جواهر است. در واقع هنرمندان این صنعت آن را با هنرهای دیگر تلفیق کرده و اثری جذاب خلق می‌کنند.
مراحل ساخت و مخراج کاری زیورآلات
طراحی مدل: در این مرحله، طراحی مدل زیورآلات به صورت دستی یا با استفاده از نرم‌افزارهای طراحی انجام می‌شود. طراحی مدل خام اولین مرحله در این فرایند است.
ساخت قالب: برای تولید یک محصول در اندازه و شکل دقیق، نیاز به ساخت قالب‌های استاندارد است. این قالب‌ها از مواد مختلفی مثل سیلیکون یا فلز ساخته شوند.
ذوب و ریختن: در این مرحله فلزاتی مثل طلا، نقره و… را به دمای ذوب می‌رسانند تا بتوانند به آن‌ها شکل خاصی دهند. در مرحله ریخته‌گری هم مواد ذوب شده، قالب گذاری می‌شوند تا شکل نهایی انگشتر، گوشواره، النگو و دستبند نقره یا طلا به وجود بیاید.
خارج کردن مواد: پس از شکل‌گیری یا اصطلاحا سفت‌شدن مواد باید از قالب جدا شوند. این مرحله نیاز به دقت زیادی دارد زیرا امکان آسیب‌دیدن زیورآلات در این حالت وجود دارد.
تمیز کردن: زیورآلات پس از خارج شدن از قالب نیاز به پس‌تراشی دارند. این مرحله شامل تمیزکردن، تراشیدن، و اعمال تزیینات نهایی می‌شود. بعد از اتمام این مرحله، زیورآلات را پولیش می‌کنند تا ظاهری براق داشته باشند.
مرصع کاری: در صورت نیاز، سنگ‌های قیمتی به زیورآلات مرصع می‌شوند. این فرایند شامل قرار دادن سنگ‌ها بر روی زیورآلات است.
آشنایی با ابزار و وسایل مخراج کاری
برای جواهرنگاری یا مخراجکاری از ابزارهای متنوعی استفاده می‌شود. این ابزار با توجه به نوع زیورآلات می‌تواند متفاوت باشد. البته توجه داشته باشید که منظور از نوع زیورآلات عیار نقره، طلا، برنج و سایر جواهرات نیست بلکه مدل‌های مختلف آن‌هاست. در این بخش قصد داریم به معرفی ابزار مخراجکاری و نحوه استفاده از این وسایل بپردازیم.
فرز دستی یا فرز آویز: اولین وسیله مورد استفاده در مخراجکاری فرز آویز یا فرز دستی است، این ابزار روی انواع مختلف مواد استفاده می‌شود، موادی همچون چوب، شیشه، پلاستیک و فلزات را روی فرز دستی سوار کرده و روی آن‌ها تغییراتی اعمال می‌کنند. این وسیله پرکاربرد با سره‌ها و مته‌های مختلفی قابل استفاده است که باعث سریع‌تر و راحت‌تر شدن انجام شدن کار می‌شود.
انواع سوهانچه‌ها و چنگک‌ها: سوهانچه‌ها به طور معمول برای شکل دادن کار و به عنوان یکی از ابزارهای اصلی و کلیدی کاربرد دارند، این وسایل مخصوصا برای افراد تازه‌کار بسیار کاربردی هستند. با کمک سوهانچه‌ها می‌توان قسمت‌های زمخت و فلزی را از بین برد و نرمی بیشتری به کار داد. در ضمن اگر چنگک‌ها به راحتی روی نگین خم نشوند با استفاده از سوهانچه می‌توان کمی قسمت داخلی آن را سوهان کشید تا فرم بهتری به خود بگیرند.
برنیشر یا براق کننده: ابزار دیگر مورد استفاده، برنیشر یا براق‌کننده نام دارد. از این ابزار برای صاف‌کردن سطوح و براق کردن لبه‌های نرم استفاده می‌شود. به طور معمول با چند حرکت ساده، براق‌کننده می‌توان نرمی و زیبایی را روی سطوح مختلف اجرا کرد. از این ابزار برای افزایش زیبایی انگشتر نقره، طلا و مس استفاده می‌شود.
پوشر یا باسمه: ابزار بعدی مخراجکاری پوشر یا باسمه (فیسقول) نام دارد. این ابزار روی نگین‌های تراش سوار شده و برای محکم کردن چنگ‌های روی نگین استفاده می‌شود. از بوشر برای سفت کردن نگین بر روی انگشتر یا سایر زیورآلات استفاده می‌شود.
گیره پیچ چوبی: از این گیره برای نگه‌داشتن انگشتر و زیورآلات در حین انجام کار استفاده می‌شود. این ابزار مانع از بروز مشکلاتی همچون لیزخوردن، نگین را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود محصول نهایی با کیفیت بالایی ارائه شود. برای استفاده از این ابزار ابتدا باید پیچ گیره را باز کرده، جواهر را میان دو فک گیره (در قسمت لاستیکی یا پارچه‌ای) قرار داد.
مخراج کاری نقره ؟
به دلیل افزایش قیمت جواهرات، نقره امروزه طرفداران زیادی پیدا کرده است. همین موضوع منجر شده هنر مخراجکاری انگشتر نقره یا گردنبند نقره بیش از پیش پرطرفدار شود. البته همانطور که در ابتدای مقاله گفتیم مخارج کاری مختص طلا و نقره نیست و برای مس، برنج یا حتی بدلیجات نیز اجرا می‌شود. در واقع برای این کار با کمک مراحل بال همچون قلم‌خوری و سوار کردن، چنگی نگین را روی نقره قرار می‌دهند.
آیا یک فرد مبتدی می‌تواند مخراجکاری انجام دهد؟
باید گفت کلیه مراحل مخراجکاری به علت حساسیت زیادی که دارد نیازمند مهارت و تخصص بالایی است. به عنوان مثال سوار کردن سنگ‌های ریز روی فلزات گران‌بها و گردنبند نقره، دستبند و… کار چندان راحتی نبوده و نیازمند تخصص و مهارت‌هایی همچون استفاده از چنگک است. در ضمن استفاده از سنگ‌های درشت و سوار کردن آن روی فلز نیز مهارت دیگری نیاز دارد. به همین علت انجام اصولی این هنر نیاز به تخصص و تجربه دارد.
مرصع کاری یکی از زیباترین، مهم‌ترین و حساس‌ترین بخش‌های طراحی جواهر است. از آنجا که انواع سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی برای این کار استفاده می‌شوند می‌توانید آن‌ها را به عنوان هدیه‌ای زیبا برای عزیزانتان در نظر بگیرید. پس اگر قصد خرید هدیه روز مادر، ولنتاین، سالگرد ازدواج و … را دارید می‌توانید با ما در سایت نقره فروشی کوبیک تماس بگیرید.